YAŞLANMADA PROTEİN BİRİKİMİNİN ETKİSİ NEDİR?
Bilim insanları yaşlandıkça beyin hücrelerinde "F-actin" denen bir protein biriktiğini gördü. Bu protein, hücre yapısını korumaya yarayan “aktin” ailesine ait. Ancak fazla biriktiğinde, hücre içinde zararlı atıkların temizlenmesini zorlaştırıyor. Beyindeki bu atıklar; hücrenin DNA’sı, lipit (yağlar), proteinler ve organeller gibi gerekli olmayan veya hasar görmüş parçalardan oluşur. Bu atıklar birikince, sinir hücreleri gerektiği gibi çalışamaz hale geliyor ve yaşlanmaya bağlı unutkanlık, dikkatsizlik gibi sorunlar baş gösteriyor.
UZUN YAŞAMIN SIRRI: DİYET VE RAPAMYCİN İLACI
Araştırmalar, besin kısıtlaması olan meyve sineklerinin beyinlerinde daha az F-actin biriktiğini gösterdi. Yani, diyetle daha uzun ve sağlıklı bir yaşam mümkün olabiliyor. Ayrıca rapamycin isimli bir ilaç verilen sineklerin beyinlerinde de F-actin daha az birikti. Bu iki gözlem, araştırmacılara F-actin birikiminin gerçekten yaşlanmayla ilgili olduğunu düşündürdü. Ancak, bu sadece bir “gözlem”di, yani aralarında neden-sonuç bağlantısı olduğuna dair bir kanıt yoktu. Bu nedenle, bilim insanları kesin bir sonuca varmak için bu protein birikimini doğrudan hedef alan genetik çalışmalara başladı.
GENETİK DEĞİŞİKLİKLERLE YAŞLANMAYI GECİKTİRMEK MÜMKÜN MÜ?
Kaliforniya Üniversitesi’nden David Walker ve Arkansas’tan Dr. Edward Schmid, meyve sineklerinde yaşlılıkla biriken F-actin proteinini azaltmayı sağlayacak bazı genetik müdahaleler yaptılar. Sineklerin beyninde Fhos adı verilen bir geni etkisiz hale getirdiler. Bu gen, normalde F-actin proteininin birikmesini kontrol eden bir gen olarak biliniyor. Genetik müdahale sonucu F-actin birikimi engellendi ve atık temizleme sistemi (oto-faji) daha aktif kaldı. Üstelik, sadece beynin değil, diğer organların sağlığı da korundu ve sineklerin ömrü %25-30 arasında uzadı.
YAŞLANMAYLA GELEN HAFIZA KAYBI VE ÖĞRENME ZORLUĞU GERİ DÖNDÜRÜLEBİLİR Mİ?
Yaşlandıkça öğrenme ve hatırlama yeteneği zayıflar, insanlar gibi meyve sinekleri de yaşlandıkça unutkanlaşır. Bu çalışmada F-actin birikiminin engellenmesi, yaşlı sineklerin öğrenme ve hafıza işlevlerini korumalarını sağladı. Yani, beynin yaşlanması protein birikimini durdurarak yavaşlatılabilir.
BEYNİN ATIK TEMİZLEME SİSTEMİ OTO-FAJİ NEDİR?
Hücrelerdeki fazla veya hasarlı maddeler, “oto-faji” adı verilen bir sistemle temizlenir. Hücre kendi atıklarını “yiyerek” kendini yeniler. Ancak yaşlandıkça oto-faji sistemi yavaşlar ve atıklar birikir. F-actin birikimi, oto-faji sürecini daha da yavaşlatıyor. Bu araştırmada, F-actin birikimi önlendiğinde oto-faji sisteminin daha aktif olduğu gözlemlendi, böylece beyin daha temiz ve sağlıklı kaldı.
İNSANLARDA SAĞLIKLI YAŞLANMA MÜMKÜN MÜ?
Meyve sinekleri üzerinde yapılan bu çalışma, yaşlılıkta ortaya çıkan hafıza kaybını ve genel sağlık sorunlarını azaltmaya yönelik umut verici bir adım. Çalışmanın başındaki Profesör Walker, “Amacımız, insanlara sadece uzun bir ömür değil, aynı zamanda sağlıklı ve kaliteli bir yaşam sunmak” diyor. Bu tür çalışmalar, sağlıklı yaşlanma için bilim insanlarına yeni araştırma yolları sunuyor.
